تفاوت رضایت نامه و برائت نامه در مسئولیت پزشکان

تفاوت رضایت نامه و برائت نامه یکی از مسائل مهم در فرآیند ارائه خدمات درمانی است که آگاهی از آن برای بیماران، پزشکان و کادر درمانی ضروری می‌باشد. آشنایی با قوانین و مقررات حقوقی مرتبط، می‌تواند از بروز مشکلات قانونی جلوگیری کند. دو مفهوم کلیدی در این زمینه، برائت‌نامه پزشکی و رضایت‌نامه پزشکی است که اغلب با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شوند. در این مقاله، تفاوت این دو سند، کاربرد، ماهیت قانونی، مستندات حقوقی و نکات مهم مربوط به آن‌ها بررسی خواهد شد.

 

تعریف رضایت نامه پزشکی قانونی و برائت‌نامه

پیش از آن‌که به بررسی دقیق تفاوت رضایت نامه و برائت نامه بپردازیم، لازم است هر یک از این اسناد را به‌درستی تعریف کنیم. درک صحیح از مفهوم و جایگاه قانونی این دو اصطلاح، نخستین گام برای تحلیل حقوقی آن‌ها و شناخت آثار عملی‌شان در پرونده‌های پزشکی است.

رضایت‌نامه پزشکی

رضایت‌نامه پزشکی قانونی سندی است که بیمار یا ولی قانونی او قبل از انجام اقدامات درمانی آن را امضا می‌کند. این سند بیانگر این است که بیمار با آگاهی کامل از خطرات و مزایای درمان، با انجام آن موافقت دارد. رضایت نامه پزشکی قانونی می‌تواند به‌صورت شفاهی یا کتبی باشد، اما در موارد بستری، جراحی و اقدامات حساس، رضایت کتبی الزامی است.

برائت‌نامه پزشکی

برائت‌نامه پزشکی سندی است که پزشک قبل از اقدام به درمان از بیمار یا ولی او دریافت می‌کند تا در صورت بروز عوارض ناخواسته، مسئولیتی متوجه او نباشد. این سند صرفاً در صورتی از پزشک رفع مسئولیت می‌کند که او مرتکب قصور پزشکی نشده باشد.

کاربرد رضایت نامه و برائت نامه در اقدامات پزشکی

رضایت نامه پزشکی قانونی برای تأیید آگاهی و موافقت بیمار با درمان مورد استفاده قرار می‌گیرد. در واقع، بیمار پس از دریافت اطلاعات کافی درباره درمان، خطرات و جایگزین‌های آن، با امضای این سند، اجازه انجام اقدامات پزشکی را می‌دهد.

برائت‌نامه پزشکی به پزشک این امکان را می‌دهد که در صورت بروز عوارض پیش‌بینی‌نشده که ناشی از تقصیر یا تخلف پزشکی نیست، از مسئولیت قانونی مبرا شود. این سند در درمان‌های پرخطر یا پیچیده، به‌خصوص جراحی‌ها، اهمیت بیشتری دارد. این یکی از مصادیق بارز تفاوت رضایت نامه و برائت نامه در عمل است.

 

قصور یا تخلف پزشکی چیست؟

قصور پزشکی به معنی کوتاهی، اهمال یا بی‌احتیاطی در فرآیند تشخیص، درمان یا جراحی است که از سوی پزشک یا کادر درمانی صورت گرفته و منجر به آسیب یا صدمه به بیمار می‌شود. این مفهوم شامل هرگونه فعل مثبت (انجام کاری که نباید انجام می‌شد) یا ترک فعل (عدم انجام کاری که باید انجام می‌شد) می‌شود.

مبنای قانونی قصور پزشکی

بر اساس ماده ۲۹۵ قانون مجازات اسلامی ایران، قصور پزشکی در حکم جرم شبه‌عمد است. ماده ۲۹۵ مقرر می‌دارد:

“هرگاه کسی فعلی که انجام آن را برعهده گرفته یا وظیفه خاصی را که قانون بر عهده او گذاشته است، ترک کند و به سبب آن، جنایتی واقع شود، چنانچه توانایی انجام آن فعل را داشته باشد، جنایت حاصل به او مستند می‌شود و حسب مورد عمدی، شبه‌عمدی یا خطای محض است.”

بنابراین، پزشک مسئول تشخیص و درمان است و اگر به وظایف خود عمل نکند یا مرتکب اشتباه شود، مسئولیت کیفری و حقوقی خواهد داشت.

انواع قصور پزشکی در بررسی تفاوت حقوقی رضایت‌نامه و برائت‌نامه

در تحلیل تفاوت رضایت نامه و برائت نامه پزشکی، توجه به مفهوم «قصور پزشکی» و انواع آن اهمیت ویژه‌ای دارد؛ چرا که اعتبار برائت‌نامه به‌طور مستقیم وابسته به عدم وقوع قصور است. به عبارت دیگر، اگر پزشک مرتکب قصور شود، حتی در صورت وجود برائت‌نامه، همچنان مسئول خواهد بود. در ادامه به چهار نوع اصلی قصور پزشکی که در متون قانونی و رویه‌های قضایی مورد توجه قرار گرفته‌اند، اشاره می‌شود.

۱. بی‌احتیاطی پزشک

زمانی رخ می‌دهد که پزشک اقداماتی انجام دهد که نباید انجام می‌داد، مانند تجویز داروی نامناسب یا انجام عمل جراحی غیرضروری.

۲. بی‌مبالاتی پزشک

اتفاق می‌افتد زمانی که پزشک وظایف علمی و حرفه‌ای خود را انجام ندهد، مانند عدم انجام آزمایش‌های ضروری قبل از جراحی یا بررسی ناقص سوابق بیمار.

۳. مهارت نداشتن پزشک

پزشکان باید دانش و مهارت کافی داشته باشند. اگر پزشکی از دانش استاندارد برخوردار نباشد و این امر منجر به آسیب بیمار شود، مسئول خواهد بود.

۴. رعایت نکردن مقررات پزشکی

در صورتی که پزشک قوانین و دستورالعمل‌های نظام پزشکی و وزارت بهداشت را رعایت نکند، این تخلف تحت عنوان قصور پزشکی شناخته می‌شود.

تفاوت رضایت نامه و برائت نامه پزشکی

برای درک دقیق‌تر تفاوت رضایت نامه و برائت نامه پزشکی، لازم است هر یک از این دو سند را جداگانه و در قالب ویژگی‌ها، کارکردها و آثار حقوقی مورد بررسی قرار دهیم. این مقایسه کمک می‌کند تا جایگاه قانونی هرکدام روشن‌تر شود و ابهامات رایج در فضای درمانی و حقوقی برطرف گردد.

رضایت‌نامه پزشکی

• اجازه بیمار برای انجام درمان یا جراحی

• در صورت عدم رضایت، پزشک حق اقدام ندارد مگر در موارد ضروری

• اصل بر مسئولیت پزشک است مگر آنکه ثابت شود مطابق موازین عمل کرده است.

برائت‌نامه پزشکی

• پزشک را در برابر خسارات احتمالی در روند درمان مصون می‌دارد.

• اصل بر عدم مسئولیت پزشک است مگر آنکه ثابت شود که مطابق موازین عمل نکرده است.

در این بخش نیز، بار دیگر تفاوت رضایت نامه و برائت نامه به‌روشنی مشخص می‌شود.

مبانی قانونی تفاوت رضایت نامه و برائت نامه

برای تحلیل دقیق‌تر تفاوت رضایت نامه و برائت نامه پزشکی از منظر حقوقی، بررسی منابع قانونی و نظریات رسمی مراجع معتبر اهمیت دارد. قانون مجازات اسلامی به‌صراحت به این موضوع پرداخته و چارچوبی برای مشروعیت اقدامات درمانی و مسئولیت‌های پزشک در قبال بیمار تعیین کرده است. در ادامه به مهم‌ترین مستندات قانونی در این زمینه می‌پردازیم.

نظریه اداره کل حقوقی قوه قضاییه (شماره 7/92/1801):

در باب تفاوت حقوقی رضایت‌نامه و برائت‌نامه “اخذ رضایت برای اعمال جراحی و طبی مطابق ماده ۱۵۸ قانون مجازات اسلامی باعث می‌شود که این اعمال قابل مجازات نباشد. اما اخذ برائت ناظر به عدم مسئولیت پزشک در پرداخت خسارت ناشی از درمان است.”

بنابراین، پزشکان علاوه بر اخذ رضایت، در موارد ضروری باید برائت‌نامه دریافت کنند تا در صورت بروز خسارت، بار اثبات برعهده بیمار باشد.

قوانین مربوط:

• بند (ج) ماده ۱۵۸ قانون مجازات اسلامی: هر نوع اقدام پزشکی مشروع که با رضایت بیمار یا ولی او و رعایت اصول فنی و علمی انجام شود، مجاز است.

• ماده ۴۹۵ قانون مجازات اسلامی: اگر پزشک در اثر درمان باعث صدمه یا فوت بیمار شود، مسئول پرداخت دیه است، مگر اینکه قبل از درمان برائت گرفته باشد و مرتکب قصور نیز نشده باشد.

 

نکات مهم در تنظیم برائت‌نامه و رضایت‌نامه

• برائت‌نامه تنها در صورتی اعتبار دارد که پزشک مرتکب قصور نشود.

• رضایت نامه پزشکی قانونی برای همه اقدامات پزشکی الزامی است، در حالی که برائت‌نامه فقط در شرایط خاص اخذ می‌شود.

• انواع رضایت نامه پزشکی باید به زبان ساده و قابل‌فهم برای بیمار تنظیم شود.

• اخذ برائت از کودکان یا افراد ناتوان قانونی فاقد اعتبار است و در این موارد، ولی قانونی آن‌ها باید رضایت دهد.

• در شرایط اورژانسی که اخذ رضایت ممکن نیست، پزشک می‌تواند بدون کسب رضایت اقدام درمانی انجام دهد.

• وجود رضایت‌نامه یا برائت‌نامه مانع از شکایت بیمار در صورت وقوع قصور پزشکی نخواهد بود.

 

در پایان

با توجه به اهمیت حقوقی تفاوت رضایت نامه و برائت نامه پزشکی، آگاهی از این مفاهیم می‌تواند از بروز مشکلات قانونی جلوگیری کند. در صورتی که نیاز به مشاوره حقوقی در این زمینه دارید، می‌توانید با دفتر حقوقی کاوه راد در ارتباط باشید. این مجموعه با بهره‌گیری از تجربه حرفه‌ای و دانش تخصصی، آماده ارائه خدمات مشاوره و راهکارهای حقوقی متناسب با شرایط شما است.