سامانه پرسمان تردد: فرصتی برای ایرانیان خارج از کشور؟
ایرانیان مقیم خارج که قصد سفر به ایران را دارند، همواره با دغدغه وضعیت حقوقی و قضایی خود مواجه بوده‌اند. سامانه «پرسمان تردد» که توسط وزارت امور خارجه راه‌اندازی شده، پاسخی به همین نگرانی است. این سامانه به ایرانیان خارج از کشور اجازه می‌دهد تا پیش از سفر، از وجود هرگونه مانع قانونی برای ورود یا خروج خود مطلع شوند. اما آیا این ابزار صرفاً یک خدمت کنسولی است یا جنبه‌های حقوقی و امنیتی پیچیده‌تری دارد؟
عملکرد و آمار سامانه پرسمان تردد
این سامانه که از طریق درگاه «میخک» در دسترس است، فرآیند ساده‌ای دارد. متقاضی با بارگذاری مدارک هویتی خود (گذرنامه و شناسنامه) درخواستی ثبت می‌کند و طبق اعلام رسمی، ظرف ۱۰ روز پاسخ را از طریق ایمیل دریافت می‌کند. هدف اصلی، ایجاد «امنیت خاطر» و تسهیل «تردد امن» برای هموطنان است.
آمار دو سال اخیر نشان‌دهنده یک شکاف عمیق میان نگرانی‌ها و واقعیت است. از میان بیش از ۱۲,۷۰۰ درخواست ثبت‌شده، تنها ۳۰۱ نفر (حدود ۲.۴٪) دارای پرونده قضایی بوده‌اند. این یعنی حدود ۹۷.۶٪ از کاربرانی که نگران وضعیت خود بوده‌اند، در عمل هیچ مانع قضایی ثبت‌شده‌ای برای سفر به ایران نداشته‌اند. این آمار از یک سو موفقیت سامانه در رفع نگرانی‌های بی‌مورد را نشان می‌دهد، اما از سوی دیگر، پرسش‌هایی را در مورد ماهیت داده‌های جمع‌آوری‌شده ایجاد می‌کند.
نگاهی حقوقی: تضمین‌ها و نگرانی‌های امنیتی استعلام وضعیت قضایی
مهم‌ترین چالش حقوقی سامانه، ساختار تصمیم‌گیری و ماهیت «تضمین» ارائه‌شده است. اگرچه وزارت امور خارجه اعلام کرده «تضمین با ماست»، اما کمیسیون بررسی‌کننده درخواست‌ها شامل نمایندگان تام‌الاختیار نهادهای کلیدی امنیتی و قضایی مانند دادستانی کل، اطلاعات سپاه و وزارت اطلاعات است. از منظر حقوقی، یک تضمین از سوی وزارت امور خارجه، که یک نهاد دیپلماتیک است، لزوماً برای نهادهای امنیتی با ساختار فرماندهی متفاوت، الزام‌آور نیست.
یک فرد ممکن است از نظر قضایی پرونده‌ای نداشته باشد، اما همچنان به دلایل امنیتی مورد توجه باشد. بنابراین، پاسخ «بدون مانع» این سامانه، تنها استعلام وضعیت قضایی فرد را منعکس می‌کند و نمی‌تواند به منزله مصونیت در برابر تحقیقات احتمالی آتی توسط نهادهای اطلاعاتی تلقی شود. انتقاد اصلی منتقدان نیز همین است که سامانه، فارغ از نتیجه، به ابزاری برای جمع‌آوری داوطلبانه اطلاعات هویتی، مکانی و قصد سفر ایرانیان خارج از کشور تبدیل شده است.
توصیه حقوقی: چه کسانی و چگونه از سامانه استفاده کنند؟
با توجه به ماهیت دوگانه این سامانه، ارائه یک توصیه واحد برای همه ممکن نیست.
۱. افراد با دغدغه‌های حقوقی غیرسیاسی: برای ایرانیانی که نگرانی‌شان به مسائل مالی، ثبتی یا پرونده‌های مدنی قدیمی محدود می‌شود، این سامانه ابزاری مفید و کم‌خطر برای شفاف‌سازی وضعیتشان است.
۲. فعالان سیاسی، رسانه‌ای و افراد دوتابعیتی: برای این گروه، ریسک ثبت اطلاعات در سیستمی که توسط نهادهای امنیتی نیز مدیریت می‌شود، باید به‌دقت سنجیده شود. ضرورت سفر در برابر فایده‌ی رفع ابهام قضایی باید سنجیده شود.
نتیجه‌گیری: سامانه پرسمان تردد گامی مثبت در جهت شفاف‌سازی است، اما یک راه‌حل جامع نیست. پیش از هر اقدامی، به‌ویژه برای افراد با سوابق حساس، مشاوره با وکیل متخصص در امور ایرانیان خارج از کشور قویاً توصیه می‌شود تا تمام جوانب حقوقی و امنیتی سفر به ایران به‌درستی ارزیابی گردد.
