کیفیت قانون‌گذاری در ایران

مطالب مرتبط: پادکست “ظرفیت‌های قانون اساسی در تحقق نظام نمایندگی ماهوی“

کیفیت قانون گذاری در ایران: چرا این بحث حیاتی است؟

کیفیت قانون گذاری در ایران مستقیماً بر زندگی روزمره و کارآمدی دولت تأثیر دارد. این پادکست به دغدغه‌هایی می‌پردازد که منجر به ابلاغ «سیاست‌های کلی نظام قانون‌گذاری» (۱۳۹۸) شد؛ سیاست‌هایی که بر شفافیت و اتکا به کارشناسی تأکید دارند.

در این گفتگو تشریح می‌شود که چگونه فقدان این سازوکارها، منجر به تصویب قوانینی پرهزینه می‌شود که نظام حقوقی را ناچار به «متروک کردن» قانون یا جبران آثار سوء آن می‌کند.

هنر قانون‌نویسی: از دوران طلایی تا چالش های قانون گذاری امروز

این بحث، دوران «طلایی» تدوین قوانین مادر (مانند قانون مدنی) را با وضعیت فعلی مقایسه می‌کند. قانون‌نویسی یک «خرد عملی» برای تبدیل آرمان‌ها به ساختار قابل اجراست.

اما چرا شاهد نزول کیفیت و «تورم قوانین» هستیم؟ این اپیزود به پدیده «کارخانه تولید قانون» و ارتباط آن با چالش های قانون گذاری می‌پردازد. در دانش قانون‌گذاری، اصل بر «عدم قانون‌گذاری» است مگر در صورت ضرورت؛ اصلی که گویا فراموش شده است.

طرح‌ها علیه لوایح: چرا کفه ترازو به ضرر دولت سنگینی می‌کند؟

نقطه قوت این اپیزود، آمارهای مستند آن است. قانون‌گذاری اصولاً باید «لایحه‌بنیان» باشد، زیرا دولت مجری و دارنده آمار و تخصص است.

اما این برنامه با آماری (مانند ۶۹۲ طرح مقابل ۲۵۱ لایحه در دوره یازدهم) نشان می‌دهد که نسبت معکوس شده است. غلبه «طرح‌ها» یکی از ریشه‌های اصلی چالش های قانون گذاری و تصویب قوانین پرهزینه است. در این پادکست به نقد نقض مکرر اصل ۷۵ قانون اساسی (طرح‌های هزینه‌زا) نیز پرداخته می‌شود.

نقش نماینده و تأثیر آن بر کیفیت قانون گذاری در ایران

آیا یک نماینده محلی خوب، قانون‌نویس ملی خوبی هم هست؟ این پادکست به ماهیت «نمایندگی» و رسالت اصلی آن (نظارت بر قوه مجریه) می‌پردازد.

راه‌حل جمع میان اراده عمومی و تخصص فنی چیست؟ پاسخ پیشنهادی «تفکیک میان قانون‌گذاری و قانون‌نویسی» است. درک این تفکیک برای فهم مشکلات ساختاری کیفیت قانون گذاری در ایران ضروری است.

انحصار قانون‌گذاری و مراجع جدید

در پایان، تأکید می‌شود که مجلس «تنها مرجع انحصاری قانون‌گذاری» است و مصوبات سایر نهادها، هرچند لازم‌الاجرا، «قانون» (به مفهوم خاص) نیستند. این بحث به خلأ مهمی می‌پردازد: نبود سازوکاری برای بررسی مغایرت «مقررات» با قانون اساسی. (چالش های قانون گذاری فعلی، ریشه در همین ابهامات ساختاری نیز دارد.)

این پادکست برای چه کسانی مفید است؟

شنیدن این اپیزود برای گروه‌های زیر ضروری است:

• وکلا و قضات: که با قوانین ناکارآمد، مبهم یا متعارض درگیر هستند.
• حقوق‌دانان و پژوهشگران: که به دنبال تحلیل ریشه‌ای مشکلات ساختاری و کیفیت قانون گذاری در ایران هستند.
• نمایندگان مجلس و کارشناسان: برای بازنگری در رویه‌های تقنین و درک اهمیت «لایحه‌محوری».
• مدیران دولتی: که کاربران اصلی قوانین هستند و از تورم مصوبات رنج می‌برند.
• دانشجویان حقوق: برای درک عمیق‌تر فرایند «تولد» قانون.